Το Χάος και η συνάντηση με τον βαθύτερο Εαυτό

Τα περισσότερα πράγματα που θεωρούμε δύσκολο να αντιμετωπί- σουμε είναι αυτά που φοβόμαστε ή εκείνα που μας έχουνε μάθει να φοβόμαστε. Ένα από αυτά είναι και η παραδοχή της αποτυχίας. Η κυρίαρχη όμως σήμερα κουλτούρα δεν αφήνει περιθώρια για κάτι τέτοιο, προβάλλοντας με πολλούς και διάφορους τρόπους το πρότυπο του του τέλειου και αλάθητου επαγγελματία, οικογενειάρχη, πολιτικού κλπ. Κι οταν κάπου υποχρεώνεται να παραδεχθεί λάθη και ατέλειες, αυτό γίνεται μ' έναν τρόπο που συνοδεύεται από μυριάδες δικαιολογίες, μεταθέσεις ευθυνών και υποσχέσεις που δεν μέλλει ποτέ να γίνουν πράξη. Όσο πιο ισχυρό το στερεότυπο του ατσαλάκωτου, τόσο πιο υποκριτική η διαδικασία της "αυτοκριτικής".
Οι θεωρίες της Μη Γραμμικότητας έρχονται να μας απελευ- θερώσουν από αυτό το βάρος και να μας ξαναχαρίσουν την φυσική αθωότητα και την έμφυτη δημιουργικότητα, που απωλέσαμε στο κυνήγι της απόδοσης και του ελέγχου. Τις τελευταίες δεκαετίες αρκετές είναι οι φωνές που υποστηρίζουν ότι ο γραμμικός - μηχανιστικός τρόπος δεν είναι ο μοναδικός. Για παράδειγμα, ο David Peat στο βιβλίο του Μια αιρετική άποψη για το Χάος στη καθημερινή μας ζωή (Seven life lessons of Chaos: Timeless wisdom from the science of change) συσχετίζει την έλλειψη δημιουργικότητας με την προσκόλληση στην ανάγκη για εξουσία και έλεγχο (που τον χαρακτηρίζει ως το κύριο φετίχ του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού) και στον φόβο του λάθους. Υποστηρίζει ότι "για το Χάος το λάθος δεν είναι ανεπιθύμητο, αλλά μια απρόσμενη διακλάδωση, μια στιγμή αλήθειας, που μπορεί να είναι η έναρξη μιας νέας αυτο-οργάνωσης, μιας νέας τάξης". Προτείνει την συνεργασία με το χάος, που μας δίνει τη δυνατότητα να ζούμε όχι ως ρυθμιστές της φύσης, αλλά σαν δημιουργικοί συνεργάτες και σημειώνει ότι εκεί βρίσκεται ο πληρέστερος εαυτός μας.
Δύο Αμερικάνοι πανεπιστημιακοί έρχονται να συνηγορήσουν στη προσέγγιση της μη γραμμικότητας στην οργανωσιακή ζωή. Ο Jeffrey Goldstein στο βιβλίο του Η Επιχείρηση χωρίς δεσμά (The Unshackled Organization: Facing the Challenge of Unpredictability through Spontaneous Reorganization) προτείνει τον πειραματισμό με καταστάσεις at the edge, δηλαδή μακριά από τη γνωστή ισορροπία του συστήματος. Εκεί το ακροατήριο εγκαταλείπει τις παραδοσιακές πρακτικές του και εξετάζει λάθη, παραλείψεις και γενικώς αποκλίσεις από τη πρότυπη διαδικασία (δηλαδή όλα όσα θεωρούνται οργανωσιακά παράσιτα), με στόχο να ενισχύσει τις διαφορές που έχουν πάντα κάτι να μας πούνε και να ανακαλύψει νέες οπτικές, οι οποίες με τη σειρά τους θα επιτρέψουν στον οργανισμό να αυτοπροσαρμόζεται. Ο William Torbert, χρησιμοποιώντας τη μέθοδο Action Inquiry που περιγράφει στο ομώνυμο βιβλίο του, αναζητά ανάμεσα στα στελέχη ενός οργανισμού εκείνο το άτομο που θα αναλάβει την ηγετική πρωτοβουλία να γίνει τρωτός μπροστά σε όλους. Αυτή η κρίσιμη στιγμή, που αποτελεί ένα κατώφλι ανάμεσα στην έως τότε γραμμικότητα και στο μη γραμμικό θαύμα που ξεκινάει, απελευθερώνει όλο το ακροατήριο, οδηγώντας το στη κοινή αποδοχή και το μοίρασμα της τρωτότητας και στο άνοιγμα νέων οπτικών - νέων προοπτικών.

Από ψυχολογικής (Γιουνγκιανής) πλευράς, το Χάος είναι η Aνιμα που εισβάλλει σαν πλημμυρίδα στην οργανωσιακή ζωή. Ανακατεύει τα τυπικά πλάνα, τις συμβατικές υποθέσεις και τα επίσημα δόγματα του οργανισμού, που οι άνθρωποι υιοθετούν για να διατηρήσουν τη αίσθηση του ελέγχου και της "λογικής" στον κόσμο (τους). Η άνιμα λειτουργεί σαν κρυφή γνώση και φορέας πνευματικών αξιών και παράγει διαθέσεις, ενώ ο άνιμους γνώμες. Μοιάζει με τη χαοτική ορμή της ζωής, που σαν γυναίκα μέσα από απρόβλεπτα ξεσπάσματα, μπορεί να παρασύρει στη δημιουργία, αλλά και την καταστροφή. Η συνάντηση του Άνιμους με την συλλογική Σκιά και την Άνιμα (Ψυχή) του οργανισμού είναι που εμπλουτίζει τον τελευταίο και τον ολοκληρώνει.
Αυτή είναι η σημαντικότερη πρόκληση στο σύγχρονο management: να εμπλουτίσουμε την αποσπασματική οπτική μας και να ξυπνήσουμε την δημιουργικότητά μας, χωρίς να καταστρέψουμε το δημιούργημά μας. Κάτι τέτοιο όμως είναι αδύνατο να το πετύχουμε με τις παραδοσιακές διαδικασίες "διαχείρισης ποιότητας", που (ακόμη δεν βλέπουμε ότι) δεν μπορούν να επιβληθούν εκ των άνω σε έναν ζωντανό οργανισμό. Γιατί, αν δεν μάθαμε τίποτα από την εμπειρία του Quality Movement, ας δώσουμε λίγη προσοχή στον J. Goldstein που μας θυμίζει ότι "δεν μπορείς να βάλεις καινούργιο κρασί σε παλιά ασκιά, γιατί ξυνίζει"!