Τρόποι μάθησης - δράσης και καινοτομία

Όταν βρισκόμαστε σε καθεστώς φόβου, πίεσης ή άγχους, οι πράξεις μας τείνουν προς ότι μας είναι ή φαίνεται οικείο και ασφαλές κι αυτό συμβαίνει τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο.
Η τάση αυτή οδηγεί σε έναν περιορισμένο τρόπο μάθησης, που όπως αναφέρουν οι P.Senge, C.O.Scharmer, J.Jaworski και B.S.Flowers στο βιβλίο τους Presence: An exploration of profound change in people, organizations, and society, λέγεται reactive learning (ανακλαστική μάθηση). O τρόπος αυτός μας μαθαίνει (ή μας επιβεβαιώνει) πώς να αντιδρούμε σε καταστάσεις όπου δεν έχουμε δυνατότητα παρέμβασης και κυριαρχείται από ένα είδος “επιστράτευσης” συνηθισμένων μοντέλων σκέψης-μοτίβων αντίληψης. Μοιάζει πολύ με τη γνωστή διαδικασία του downloading (κατέβασμα, φόρτωμα), μια που μας επιτρέπει να εξακολυθούμε να βλέπουμε τον κόσμο μέσα από τις ίδιες στατικές κατηγορίες (σαν να πρόκειται για τα αγαπημένα μας αρχεία μουσικής, φωτογραφιών ή κειμένου που επίσης κατεβάζουμε). Έτσι αισθανόμαστε άνετα και οδηγούμαστε σε προδιαγεγραμμένες αντιδράσεις και συμπεριφορές, όπως άλλωστε συχνά αναμενουμε και από τους άλλους, δηλαδή χωρίς εκπλήξεις! Κλεισμένοι λοιπόν σ’ ένα ιδιότυπο κουκούλι, ενεργούμε περισσότερο για να υπερασπίσουμε τις αντιλήψεις και τα ενδιαφέροντά μας, παρά για να επικοινωνήσουμε με τον κόσμο και να έχουμε ουσιαστικά αποτελέσματα.

Εναλλακτικά προς το downloading υπάρχει ο στοχασμός και η εμβάθυνση του επιπέδου μάθησης, που δημιουργεί μια αυξημένη ενημερότητα του ευρύτερου συνόλου - πλαισίου, όπως αυτό είναι και όπως εξελίσσεται. Ο τρόπος αυτός οδηγεί σε πράξεις και συμπεριφορές που ευνοούν και διευκολύνουν την συμμετοχή και την δημιουργία εναλλακτικών σεναρίων μέλλοντος. Στην πρώτη περίπτωση υπάρχει απλώς αντίδραση ή επανάληψη (re-action) κάτι παλιότερου, ενώ στην δεύτερη συμβαίνει συν-δημιουργία. Ακολουθώντας την ορολογία της θεωρίας του Χάους, η πρώτη περίπτωση αντιστοιχεί στον οριακό κύκλο, ενώ η δεύτερη στην δύναμη της πεταλούδας και την πραγμάτωση του ανέλπιστου.
Όπως αναφέρει ο Brian Arthur από το Santa Fe Institute, “κάθε βαθιά καινοτομία βασίζεται σε ένα εσωτερικό ταξίδι, που οδηγεί σ’ ένα βαθύτερο μέρος, απ’ όπου η γνώση έρχεται στην επιφάνεια”. Αυτό το ταξίδι βρίσκεται στην καρδιά της δημιουργικότητας, είτε πρόκειται για τέχνη, για business ή για επιστήμη. Πολλοί επιστήμονες και επιχειρηματίες έχουν αντιληφθεί τη σημασία του δεύτερου δρόμου, που τον ακολουθούν αιώνες τώρα οι καλλιτέχνες, ξεκινώντας από διαφορετικές αφετηρίες (γνωσιακές εμπνεύσεις ή πρακτικές διαισθήσεις), παραμένουν όμως σε χωριστά μονοπάτια και μιλούν χωριστές γλώσσες. Μόνο αν ακολουθήσουμε συνδυασμένα τον δεύτερο αυτό δρόμο μπορεί η κατάσταση να αλλάξει από την αναπαραγωγή του παρελθόντος στην εκδήλωση ενός αναδυόμενου μέλλοντος.